حق و حکم و فرق میان آنها

نویسنده : گرجی؛

(‎10 صفحه – از 29 تا 38 )

خلاصه ماشینی: “فرق میان حق و حکم پس از بیان امور ذکر شده در هنگام آن است که در اصل مبحث وارد شده و دریابیم که‌ آیا در باب کلمهء حق در شرع اصطلاح خاصی وجود دارد؟و در این صورت فرق میان‌ معنای اصطلاحی حق و حقیقت حکم چیست؟ در آغاز برای تعیین محل بحث می‌گوئیم:اگر تمام احکام خمسهء تکلیفیه را از این‌ جهت که وظایفی است از ناحیه شارع مقدس و او حق دارد امتثال آنرا از مکلفان بخواهد حق بنامیم،بدون شک این اطلاق صحیح خواهد بود،و به همین جهت است که احکام‌ شرعیه را حقوق خداوند(حقول الله)نامیده‌اند. مرحوم سید محمد کاظم طباطبائی یزدی در حاشیه مکاسب در مقام فرق گفته است:حق مرتبهء ضعیفی از مالکیت است،صاحب حق مالک چیزی است که امر آن به او راجع است،برخلاف حکم که‌ مجرد جعل رخصت در فعل و ترک است(ص 55)و در مقام تقسیم حق یکی از اقسام را حق غیر قابل‌ نقل و انتقال و اسقاط دانسته و برای آن به حق ابوت،حق ولایت حاکم،حق مسبق و مانند اینها مثال زده است،ولی در پایان گفته است:ممکن است این قسم از احکام باشد،نه از حقوق(ص 65) مرحوم حکیم در کتاب نهج الفقاهه گفته است:از احکام حق قبول اسقاط است،زیرا لکل‌ذی‌ حق ان یسقط حقه،برخلاف حکم که محکوم علیه نمی‌تواند آنرا اسقاط کند و تنها حاکم است که‌ می‌تواند حکم خود را اسقاط نماید(ص 8) مرحوم ایروانی در تعلیقهء خود بر مکاسب گفته است:در مورد حق دو سلطنت است،یکی سلطنت‌ ؟؟،و دیگری سلطنت بر آن سلطنت،ولی در حکم تنها یک سلطنت است و آن هم سلطنت بر نفس عمل‌ است(ج 2 ص 2).”