شروط اختصاصی مرابحه در فقه امامیه و حقوق ایران

نویسنده: عالی‌پناه، علیرضا؛ علیزاده، بهروز؛

آموزه های حقوقی گواه بهار و تابستان 1396

چکیده:

ﻣﺮاﺑﺤﻪ ﺻﻔﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﻘﻮد ﻣﻌﺎوﺿﯽ ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﻫﻤﭽﻮن ﺑﯿﻊ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﺘﺼﻒ ﺑﻪ آن ﮔﺮدﻧﺪ. ﻓﻘﻬﺎ ﺑﯿﻊ ﻣﺮاﺑﺤﻪ را ﺑﯿﻌﯽ ﻣﯽ داﻧﻨﺪ ﮐﻪ در آن ﺑﺎﯾﻊ ﺑﺎ اﺧﺒﺎر از راس اﻟﻤﺎل و اﻋﻼم ﺳﻮد درﺧﻮاﺳﺘﯽ ﻣﺒﯿﻊ را در اﺧﺘﯿﺎر ﻣﺸﺘﺮی ﻗﺮار ﻣﯽ دﻫﺪ. در ﻣﻬﺮوﻣﻮم ﻫﺎی اﺧﯿﺮ ﺑﺎ ﺗﺼﻮﯾﺐ ﻗﻮاﻧﯿﻨﯽ ﻫﻤﭽﻮن ﻗﺎﻧﻮن ﻋﻤﻠﯿﺎت ﺑﺎﻧﮑﯽ ﺑﺪون رﺑﺎ و ﻧﯿﺰ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ی ﭘﻨﺞ ﺳﺎﻟﻪ ی ﭘﻨﺠﻢ ﺗﻮﺳﻌﻪ ی ﺟﻤﻬﻮری اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﻣﺮاﺑﺤﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻗﺮاردادی ﻓﻘﻬﯽ و ﯾﮑﯽ از اﺑﺰارﻫﺎی ﻣﺎﻟﯽ در ﺗﺤﻘﻖ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺑﺎﻧﮑﺪاری ﺑﺪون رﺑﺎ وارد ﻧﻈﺎم ﺑﺎﻧﮑﯽ ﮐﺸﻮر ﺷﺪ و ﺑﺎ ﺗﺼﻮﯾﺐ دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ اﺟﺮاﯾﯽ ﻗﺮارداد ﻣﺮاﺑﺤﻪ در ﺳﺎل 1390 ﺗﻮﺳﻂ ﺷﻮرای ﭘﻮل و اﻋﺘﺒﺎر، ﻣﺎده 1 اﯾﻦ دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ در ﺗﻌﺮﯾﻒ از ﻣﺮاﺑﺤﻪ آن را ﻗﺮاردادی داﻧﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ آن ﻋﺮﺿﻪ ﮐﻨﻨﺪه ﺑﻬﺎی ﺗﻤﺎم ﺷﺪه ی اﻣﻮال و ﺧﺪﻣﺎت را ﺑﻪ اﻃﻼع ﻣﺘﻘﺎﺿﯽ ﻣﯽ رﺳﺎﻧﺪ و ﺳﭙﺲ ﺑﺎ اﻓﺰودن ﻣﺒﻠﻎ ﯾﺎ درﺻﺪی اﺿﺎﻓﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺳﻮد آن را ﺑﻪ ﻣﺘﻘﺎﺿﯽ واﮔﺬار ﻣﯽ ﮐﻨﺪ. ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻓﻘﻬﺎ و ﺣﻘﻮﻗﺪاﻧﺎن از ﺑﯿﻊ ﻣﺮاﺑﺤﻪ و ﻧﯿﺰ ﺗﻌﺮﯾﻔﯽ ﮐﻪ دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ اﺟﺮاﯾﯽ ﻗﺮارداد ﻣﺮاﺑﺤﻪ از ﻣﺮاﺑﺤﻪ اراﺋﻪ داده اﺳﺖ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽ رﺳﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﺮای اﻧﻌﻘﺎد ﻫﺮ ﻋﻘﺪ ﻣﺮاﺑﺤﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﻋﻼوه ﺑﺮ رﻋﺎﯾﺖ ﺷﺮوط ﻋﻤﻮﻣﯽ ﻣﻌﺎﻣﻼت، ﺷﺮوط اﺧﺘﺼﺎﺻﯽ ﻣﺮاﺑﺤﻪ ازﺟﻤﻠﻪ ﻋﻠﻢ ﻣﺘﻌﺎﻣﻠﯿﻦ ﺑﻪ راس اﻟﻤﺎل و رﺑﺢ و دﯾﮕﺮ ﺷﺮوط آن ﻧﯿﺰ رﻋﺎﯾﺖ ﮔﺮدد. در اﯾﻦ ﻧﻮﺷﺘﺎر ﺷﺮوط اﺧﺘﺼﺎﺻﯽ ﻣﺮاﺑﺤﻪ را ﮐﻪ در ﻣﺘﻮن ﻓﻘﻬﯽ و ﺣﻘﻮﻗﯽ ﻣﻮرد اﺷﺎره ﻗﺮارﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ ﻣﻮردﺑﺤﺚ و ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﯿﻢ داد. روش ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻣﺎ ﺗﻮﺻﯿﻔﯽ-ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه رﺟﻮع ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ای ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ و در اﯾﻦ راﺳﺘﺎ ﺳﻌﯽ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ اﻗﻮال ﻓﻘﻬﯽ و ﺣﻘﻮﻗﯽ را در ﮐﻨﺎر ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﻣﺼﻮب ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ و ﻣﺪاﻗّﻪ ﻗﺮار داده و ﺑﻪ نتیجه برسیم.خلاصه ماشینی:

(سلطانی، 1394، ص 10) اما وقتی بایع صدق در إخبار را عمدا یا سهوا رعایت نکند باید بررسی کنیم که چه اتفاقی خواهد افتاد آیا مرابحه قابل فسخ است یا خیر؟ 1-1-2-1- قائلان به عدم ثبوت خیار برای مشتری برخی قائل بر این شده‌اند که قرارداد مرابحه صحیح است و صرفا متقاضی حق دارد با کم کردن اضافه‌ی ثمن (و نیز اضافه‌ی سود، درصورتی‌که مقدار نهایی سود به‌صورت نسبتی از رأس المال قرار داده‌شده باشد) قرارداد را برای خود نگه دارد. ق، ص 177) 4-2-1- إخبار از عیب یا جنایت حادث در مورد مرابحه یکی از نتایجی که می‌‌توان از لزوم اخبار از رأس المال گرفت وجوب إخبار از عیوبی است که در ید بایع بر مبیع حادث می‌‌شود یا جنایتی که بر آن صورت می‌‌گیرد؛ مثلا بایع عبدی را به قیمتی معین خریداری می‌‌کند و سپس انگشت او قطع می‌‌گردد، فارغ از اینکه این جنایت به‌وسیله‌ی آفات سماوی صورت گرفته باشد و یا توسط خود بایع یا شخص دیگری روی دهد؛ حال اگر بخواهد مبیع معیوب یا عبد مجنی علیه را از طریق بیع مرابحه به دیگری بفروشد باید وی را از عیوب یا جنایات روی داده مطلع سازد. ق، ج 2، ص 83) 2-1-3- مبیع مکیل یا موزون اما در موردی که مبیع خریداری‌شده مکیل یا موزون باشد و خریدار بخواهد آن را قبل از قبض با بیع مرابحه بفروشد فقها بین فروش مبیع مذکور به بایع اولی یا دیگری قائل به تفصیل شده اند: درباره‌ی مرابحه‌ی مبیع مکیل یا موزون به غیر از بایع اولی برخی قائل به کراهت می‌‌باشند (الموسوی الخمینی، بی‌تا، ج 1، ص 534) و نهی موجود در روایات را حمل بر کراهت می‌‌کنند؛ (السبزواری، 1413 ه.