بررسی ماهیت تقاص در حقوق ایران

نویسنده : شهادتی، روح الله ؛ زحمتکش، علی رضا ؛ سلمانیان، سمانه ؛

(‎18 صفحه – از 109 تا 126 )

چکیده:
ﺗﻘﺎص از راﻫﮑﺎرﻫﺎی ﺷﺮﻋﯽ ﺑﺮای رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﺣﻖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ادﻟﻪ ﻣﻌﺘﺒﺮﻣﺸﺮوع اﺳﺖ. ﻧﻈﺮ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻬﺪادﮔﺎهﻫﺎ ﻧﯿﺰ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ در ﺑﺮﺧﯽ دﻋﺎوی ﺑﺎ ﺗﻘﺎص ﻣﻮاﺟﻪ ﮔﺮدﻧﺪو ﺑﺮاﺑﺮ اﺻﻞ 167 ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ )ﻗﺎﺿﯽ ﻣﻮﻇﻒ اﺳﺖ، ﮐﻮﺷﺶ ﮐﻨﺪ ﺣﮑﻢ ﻫﺮ دﻋﻮا را در ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﻣﺪوﻧﻪ ﺑﯿﺎﺑﺪ. و اﮔﺮ ﻧﯿﺎﺑﺪ ﺑﺎ اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻌﺘﺒﺮ اﺳﻼﻣﯽ ﯾﺎ ﻓﺘﺎوی ﻣﻌﺘﺒﺮ ﺣﮑﻢ را ﺻﺎدر ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺑﻬﺎﻧﻬﺴﮑﻮت ﯾﺎ ﻧﻘﺺ ﯾﺎ اﺣﺠﺎل ﯾﺎ در ﺗﻌﺎرض و ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﻣﺪوﻧﻪ از رﺳﯿﺪﮔﯽ ﺑﻪ دﻋﻮا و ﺻﺪور ﺣﮑﻢ اﻣﺘﻨﺎع ورزد(دادﮔﺎهﻫﺎی اﯾﺮان ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺣﮑﻢ ﺗﻘﺎص را ﺗﻨﻬﺎ در ﻣﻮاردی ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ و ﻣﺮﺗﮑﺐ ﻋﻤﻞ را ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻓﻘﺪان ﺳﻮءﻧﯿﺖ ﺧﺎص ﻣﺒﺮای از ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﮐﯿﻔﺮی داﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ ﮐﻪ راﺑﻄﻪای ﺑﯿﻦ ﺣﻖ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و اﻣﻮال ﺳﭙﺮده ﺷﺪه ﺑﻪ او ﺑﻪ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ و ﺳﭙﺲ ﺗﺄﮐﯿﺪ ﮐﺮده اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺑﺎ وﺳﻌﺖ ﻗﺎﺋﻞ ﺷﺪن ﺑﻪ اﯾﻦ ﺣﮑﻢ اﺟﺎزه داد ﮐﻪ اﻓﺮاد، ﻗﺎﻧﻮن را در دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺑﺪون ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﺎﮐﻢ ﺑﻪ اﺣﻘﺎق ﺣﻖ اﻗﺪام ﮐﻨﻨﺪ. اﯾﻦ ﺣﺴﺎﺳﯿﺖ ﮐﺎﻣﻼ ﺑﺠﺎ و ﻣﻘﺒﻮل اﺳﺖ. ﭼﺮا ﮐﻪ در ﻧﻈﻢ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﻫﺮﮔﺰ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻨﯽ ﻧﯿﺴﺖ و در ﺑﺮرﺳﯽ دﻗﯿﻖ ﺗﺮ و ﻣﻘﺮرات ﺗﻘﺎص ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﮐﺮد ﮐﻪ ﺷﺮﻃﻨﻔﻮذ ﺗﻔﺎﺿﻞ، ﻋﺪم ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ ﻧﻈﻢ ﻋﻤﻮﻣﯽ اﺳﺖ و ﺻﺮف ادﻋﺎی ﺗﻘﺎص ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺠﻮز ﻫﺘﮏ ﺣﺮﻣﺖ اﻣﻮال دﯾﮕﺮان ﺑﺎﺷﺪ و ﻋﻤﻞ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻌﺰﯾﺮ او ﮔﺮدد. در اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﺎ ﺗﮑﯿﻪ ﺑﺮ ﭘﯿﺸﯿﻨﻪ ﻓﻘﻬﯽ و رواﯾﺘﯽ ﺗﻘﺎص و ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻘﺘﻀﯿﺎت ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﻧﻈﻢ ﻋﻤﻮﻣﯽ، ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪ، از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻗﻠﻤﺮو ﺗﺤﻘﻖ ﺗﻘﺎص ﺑﻪ ﺷﺮاﯾﻂ و ﺿﻮاﺑﻂ ﺧﺎﺻﯽ ﻣﺤﺪود اﺳﺘﻤﯽﺗﻮان ﻓﺮﺻﺖ اﺳﺘﯿﻔﺎی ﺣﻖ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﻤﻮد.