مطالعه ای در امر بازرسی: بازرسی از دیدگاه اسلام

نویسنده : محقق داماد، سید مصطفی؛

(‎19 صفحه – از 51 تا 69 )

خلاصه ماشینی: “بازرسی در زمان هخامنشیان در زمان کورش جزء مشاغل اداری از تفتیش‌ نام برده شده و گزنفون مینویسد: «کوروش اشخاصی را بمشاغی اداری گماشت مثلا تحصیلدار مالیاتها و متصدیان خرج و مفتشین‌ کارهای عمومی»4 و باز به روایت گزنفون: «کوروش تأسیسی کرد که اکنون هم دوام دارد همه ساله فرستاده‌ای از طرف شاه باقشونی بایالات‌ مختلف مملکت میرود اگر حکام احتیاج بقوای لشکری‌ داشته باشند به آنها کمک میکند و اگر تند و شدیدالعمل باشند آنها را به اعتدال وامیدارد هرگاه در پرداختن باج یا نظارت به امنیت اهالی و یا زراعت‌ مسامحه میکنند و یکی از وظائف خود را مهمل‌ میگذارند فرستاده اقدام میکند و اگر نمیتواند کاری‌ کند مراتب را به شاه اطلاع میدهد و او تصمیم‌ میگیرد که با مقصر چه باید کرد مفتشین عادتا از میان اشخاصی انتخاب میشوند که درباره آنها میگویند این پسر شاه است که پائین میآید،این برادر شاه‌ است،این چشم شاه است بعض اوقات اگر شاه بخواهد مفتشین را احضار کند آنها را به محل مأموریت نرسیده‌ بر میگردند» داریوش اول شاهنشاهی ایران را بالات تقسیم کرد اداره هر ایالت بعهده مأموری بود که از مرکز معین‌ میشد این مأمور را شهربان یا ساتراب مینامیدند و در کرسی هر ایالت ساخلو یا پادگانی برای حفظ امنیت‌ مستقر بود که فرماندهی جدا داشت و برای آنکه‌ رفتار والیان و فرماندهان قشون را تحت نظر داشته باشد با هر والی مأموری مورد اعتماد خود روانه میکرد که‌ ظاهرا منشی باشی یا سردبیر والی بود ولی وظیفه اصلی‌ او تفتیش اعمال والی و فرمانده ساخلو بود و مؤظف بود مرکز را از نتیجه تفتیش مطلع دارد و بوسیله او مرکز میدانست که در ایالت چه میگذرد و احکام صادره‌ اجراء شده است یا نه و گاه مرکز مستقیما با سردبیر مکاتبه میکرد و برای دوراندیشی بیشتر دستگاه تفتیش‌ یا بازرسی محرمانه‌ای بنام چشم و گوش شاه تشکیل‌ ————– (1)-سیاست‌نامه قطع جیبی ص 37 (2)-ایران باستان کتاب دوم(قطع جیبی)ص 614 نوشته حسن پیرنیا (مشیر الدوله).”