آزادی و مسئولیت از منظر نهج البلاغه

نویسنده : احمدی، ظهیر؛

(‎14 صفحه – از 68 تا 81 )

خلاصه ماشینی: “حال با پذیرش این اصل و در راستای آن، آزادی انسان جهات مختلفی خواهد داشت که به بررسی برخی از آنها می‌پردازیم: ب ـ آزادی شخصی و مرز آن ایمان اصیل و عمیق امام علی u را به اصل آزادی انسان دیدیم ایمانی که پایه واساس برنامه‌های علی u در حکومت، سیاست و مدیریت جامعه بود و با الهام گرفتن از آن، به امر و نهی، جنگ و صلح، عزل و نصب، اختلاط با مردم، رفتار با فرزندان و پرستش خداوند می‌پرداخت، دیدگاه مولا u به اصل آزادی، نگرش وی به جهان هستی، اجتماع و انسان سرچشمه می‌گیرد، از آنجا که مفاهیم و معانی آزادی ناشی از روابط و علائقی است که افراد جامعه با آن پیوند و ارتباط دارند و این علائق و پیوندها دو حالت فردی و اجتماعی دارد، امام u به اصلاح هر دو پرداخت تا زندگی سعادتمندانه را از هر دو جنبه‌ برای مردم به وجود آورد و به آنان فرصت دهد که در میدان وعرصة زندگی به بهترین اشکال آزادی دست یابند، نخستین گام امام u دراین زمینه اعلام مسئولیت و وظیفه خود در تأیید و تثبیت حق و درهم کوبیدن باطل بود لذا صریحا موضع‌گیری کرده‌‌اند که انسانها اصالتا آزاد آفریده شده‌اند و هیچکس از صاحبان زر و زور حق سلب این آزادی را از دیگران ندارند یعنی آزادی اولیه مشروط و محدود می‌شود به عدم تعرض به همین حق طبیعی دیگر افراد انسانی، از همین‌‌ روست که حتی مخالفان علی u در زندگی و فعالیتهای شخصی و در بیان عقاید خود تا وقتی که به حقوق و آزادی دیگر افراد جامعه تجاوز نشود آزاد بودند اما هرگاه افراد حس مسئولیت خود را در قبال آزادی دیگران از دست می‌دادند و به حقوق و آزادی آنها تعدی و تجاوز می‌کردند، جلو متعدی و متجاوز به حریم و حدود دیگری را با قاطعیت می‌گرفت برای نمونه می‌بینیم که خوارج ـ گروه مخالف حکومت علوی u ـ مادامیکه قیام و شورش مسلحانه نکرده بودند، آزاد بودند، «علی u در دوران حکومت چند سالة خود، بارها در برابر انتقادهای تند خوارج و دیگران قرار گرفت ولی هیچگاه آنان را از این حق مشروع خودشان محروم نکرد حتی مجالس و محافل و مستمری آنان را از بیت‌المال هم قطع نکرد، اما وقتی دست به شورش و قیام مسلحانه زدند و به سلب آزادی دیگران و ایجاد ناامنی در شهرها و راهها پرداختند، امام u بعنوان مسئول و زمامدار جامعه‌اسلامی، در برابر تعدی و تجاوز آنان با قاطعیت ایستاد و در «نهروان» با آنان جنگید، اما تا پیش از آن نه قلم آنان را شکست، نه زبانشان را بست و نه تبعید یا خانه‌نشینشان کرد و حتی انجمن‌ها ومحافلشان را هم تعطیل نکرد.”