مقایسه ی تطبیقی وجه التزام و خسارت تنبیهی

نویسنده : خسروی فارسانی، علی ؛ بیرانوند، شاهپور ؛

(‎20 صفحه – از 133 تا 152 )

چکیده:
در بسیاری نظام های حقوقی جهان، وجه التزام معنای تقریبا ثابتی داشته و به معنی مبلغ مقطوعی است که طرفین قرارداد مشخص می کنند تا در صورت نقض قرارداد از سوی متعهد، وی آن مبلغ را به متعهدله بپردازد. در مقابل، خسارت تنبیهی نوعی از خسارات است که دادگاه در صورت احراز سوءنیت، عمد یا بی احتیاطی عامل زیان در ورود زیان، وی را به پرداخت آن محکوم می کند؛ لذا، برخلاف وجه التزام، بیشتر بازدارندگی دارد و نه جنبه ی ترمیمی. نظام های حقوقی مختلف جهان، برخوردهای متفاوتی با این نوع خسارات دارند؛ به گونه ای که، این دو نهاد در بعضی کشورها مانند آمریکا به طور گسترده مورد استفاده قرار گرفته و گاه نیز در برخی نظام های حقوقی همچون انگلستان با محدودیت هایی مواجه است. در نظام حقوقی ایران، خسارت تنبیهی فقط در دعاوی بین المللی و در رفتار متقابل مورد حکم قرار می گیرد، لذا، در دعاوی داخلی باید از نهادهایی چون وجه التزام، خسارت معنوی، خسارت تاخیر تادیه و یا حتی دیه استفاده کرد؛ با این وجود، در بعضی موارد هیچ یک از این نهادها جایگزین کاملی نمی باشند و در حقوق داخلی ایران نیاز به تاسیس نهاد خسارت تنبیهی احساس می شود. به رغم آن که، وجه التزام نیز گاه به دلیل کمتر بودن ضرر وارده از میزان وجه التزام، دارای جنبه تنبیهی و غیرترمیمی است، این دو نهاد تفاوت های بسیاری دارند؛ از جمله این که، خسارت تنبیهی برعکس وجه التزام نمی تواند جنبه ی ترمیمی داشته باشد؛ افزون بر این، میزان خسارت تنبیهی را دادگاه مشخص می کند و نه طرفین قرارداد و مستلزم احراز عمد و سوءنیت است.