حق طبیعی یا حق پوزیتیویستی؛ باز تعریف مفهوم «حق» در حقوق اسلامی

نویسنده : جاویدی، مجتبی؛

(‎24 صفحه – از 115 تا 138 )

چکیده:
هر یک از مکاتب حقوقی با توجه به مبانی معرفتی خود به تعریف «حق » میپردازد. در پوزیتیویسم حقوقی به دلیل عدم امکان داوری ارزشی علم تجربی و ادعای جدایی هست ها از بایدها، واژه «حق » از هرگونه هنجار و ارزش جدا شده و صرفا سخن از «فرمان حاکم » به عنوان «حق » میشود، حال آنکه در حقوق اسلامی، «حق » جدای از فرمان حاکم (قانون ) و متفاوت از آن است و فرمان حاکم (قانون ) باید مبتنی بر «حق » باشد؛ چراکه به دلیل عدم انحصار مفهوم علم در علم تجربی، هنجار و ارزش ، دارای ملاکی عینی بوده که قابلیت سنجش صدق و کذب آن ها را فراهم آورده و بدین ترتیب هنجار و ارزش زیرمجموعه علم قرار میگیرد. گرچه بین مفهوم حق در حقوق اسلامی و برخی قرائت های مکتب «حقوق طبیعی» شباهت هایی وجود دارد و ممکن است در برخی قرائت ها به نتایجی بعضا یکسان منتهی شوند، اما در برخی نتایج و همچنین نحوه تبیین و تشریح آن ها تفاوت وجود دارد. «حق » در اندیشه اسلامی عبارت است از آن اعتباراتی که با قوانین و غایات واقعی حاکم بر جهان هستی هماهنگ است . از طرف دیگر، آنچه که کاملا با قوانین و غایات واقعی حاکم بر نظام هستی و عالم واقع هماهنگ است «شرع » است . بنابراین مفهوم «حق » به لحاظ ثبوتی با قوانین و غایات واقعی حاکم بر نظام هستی و به لحاظ اثباتی با «شرع » پیوندی ناگسستنی دارد.