اعلم تبیین مفهوم، تعیین مصداق

نویسنده : حاجیعلی، فریبا ؛

(‎35 صفحه – از 55 تا 89 )

چکیده:
از تعابیر فقهاء در بیان مفهوم اعلمیت دریافت می‌شود که اعلم، مجتهدی است دارای ویژگی‌هایی که او را در استنباط احکام از همگان توانمندتر می‌نماید. ویژگی‌هایی مثل آشنایی بیشتر با قواعد و مدارک احکام و شناخت بهتر نظایر و اشباه، خوش فهم ‌تر بودن در شناخت روایات و تطبیق احکام بر مصادیق و موضوع شناسی احکام و هر آن چه که لازمه اظهار نظر دقیق‌تر درباره مسائل بوده و موجب قلت خطای او در استنباط احکام شرعی می‌گردد و در این میان باید شیوه اجتهادی او منطبق بر روشهای جدید استنباط حکم و مبتنی بر درک اوضاع زمان و مکان باشد. اگر چنین مصداقی یافت شود، تقلید از او بر همگان لازم است. اما سخن در تحقق چنین مصداقی است که با توجه به گستره شریعت و تحول فزاینده مسائل احکام شرعی، احاطه همه جانبه را برای یک فرد مجتهد مقدور نمی‌سازد. با بررسی ادله تعین تقلید از اعلم و ادله مخالفان در می‌یابیم که هیچ یک موجب قطع و یقین نبوده و بزرگان فقها در این مسأله، طریق احتیاط را در پیش گرفته و فتوای صریحی نداده‌اند. بنابراین حتی بنا بر فرض احتیاط عقلی در مسأله تقلید از اعلم، مصداق واقعی آن را تنها می‌توان در مجموعه‌ای از مجتهدان متخصص مفروض دانست که من حیث المجموع به اجتهاد و افتاء پرداخته و شیوه جمعی و گروهی را در استنباط‌های خود در پیش بگیرند و نظر واحدی را به عنوان فتوای مجمع فقها عرضه کنند. این همان فتوای مجتهد اعلمی است که در قالب جماعتی از فقها شکل گرفته که بالاتر از او قابل تصور نیست و لزوم تبعیت از او بدیهی است.