مسئولیت مدنی ناشی از تصرفات مالکانه

نویسنده : حکمت نیا، محمود؛ فیاضی، مسعود؛

(‎32 صفحه – از 7 تا 38 )

خلاصه ماشینی: یکی از مواردی که به تعدی و تفریط برای اثبات ضمان استناد شده است، موردی است که مالک با علم به اینکه همسایه از تصرف او در ملک خودش متضرر می‌شود، در ملک خود تصرف می‌کند، صرف‌ نظر از اینکه این نیاز به اندازه نیازش بوده یا خیر؟ و اگر آن را ترک کند به ضرر و حرج می‌افتد یا خیر؟ در این موارد برخی از فقها به دلیل تعدی ضمان را ثابت کرده‌اند؛ ولی در توضیح تعدی گفته‌اند، مالک به این دلیل تعدی کرده است که به ورود ضرر به همسایه علم داشته است (حلی، 1387، ج‌4، ص664/ عاملی، 1413، الف، ج12، ص167/ نجفی، [بی‌تا]، ج43، ص114). صورت پنجم صورتی که مالک از تصرف قصد اضرار به همسایه را ندارد؛ ولی در عین حال علم یا ظن قوی عقلایی دارد که به همسایه زیان می‌رسد؛ اما میزان تصرفش به اندازه نیازش است و اگر تصرف نکند نیز ضرر می‌کند ـ حال یا به حرج هم می‌افتد یا نمی‌افتد ـ ، در این قسم فقها را به دو دسته کلی می‌توان تقسیم کرد. صورت هشتم صورتی که مالک از تصرف قصد اضرار به همسایه را ندارد، علم یا ظن قوی عقلایی نیز دارد که به همسایه زیان نمی‌رسد، تصرفش نیز به اندازه نیازش است و اگر تصرف هم نکند ضرر می‌نماید ـ اعم از اینکه به حرج بیفتد یا خیر؟ـ در این صورت فقهایی مانند محقق حلی و علامه حلی در ارشاد و قواعد و محقق کرکی به دلیل مأذون‌بودن تصرف قائل به ضمان نیستند (حلی، 1408، ج4، ص239 و ج3، ص186/ حلی، 1410، ب، ج1، ص445/ حلی، 1413، ب، ج1، ص202/ عاملی کرکی، [بی‌تا]، ج6، ص218).