کژتابی مفهومی نظارت در نظام حقوقی ایران

نویسنده مسئول : شفیعی سردشت، جعفر؛ نویسنده : گرجی ازندریانی، علی اکبر؛ فاضلی نژاد، جواد؛

(‎26 صفحه – از 63 تا 88 )

مقاله
چکیده:
مفاهیم نظارت، کنترل، مهار و به تبع پاسخگویی متناظر با آنها، همواره از جمله مفاهیم مناقشه برانگیز، به ویژه در علم حقوق و مدیریت بوده است. زین سبب، تمرکز اصلی مقاله بر روشن ساختن مسئله مفهوم نظارت و کنترل و واژگان مرتبط و پاسخگویی متناظر با هر یک از آنها خواهد بود. در ابتدا، به مفهوم «نظارت» پرداخته می‌شود، آن‌گاه درباره رایج‌ترین واژگانی غور خواهد شد که معمولا در زبان فارسی تحت عنوان «نظارت» از آنها یاد می‌شود. همچنین، مفهوم و عناصر پاسخگویی به مثابه روی دیگر سکه نظارت، کنترل و مهار مورد مداقه قرار می‌گیرد و انواع پاسخگویی متناظر با آنها نیز از نظر گذرانده می‌شود. برای مفهوم پاسخگویی دو عنصر «جواب‌دهی» و «اجرا» مورد شناسایی قرار می‌گیرد و چنین استدلال می‌شود که عنصر جواب‌دهی معطوف به پاسخگویی توضیحی است و عنصر اجرا متوجه پاسخگویی اصلاحی یا جبرانی است. پاسخگویی توضیحی تنها نوع پاسخگویی است که در مقابل مفهوم نظارت قرار می‌گیرد. در مقایسه، پاسخگویی اصلاحی یا جبرانی تنها در برابر دادگاه و پارلمان قابل تصور است. زیرا، هر یک از طریق اعمال کنترل فراتر از نظارت (برای نمونه بکارگیری سازوکار مهار و تعادل) می‌توانند زمینه پاسخگویی توضیحی و اصلاحی یا جبرانی قوه مجریه را فراهم سازند. آن گاه، مقاله به این نتیجه می‌رسد که مفهوم نظارت یا همان کنترل نرم تنها پاسخگویی توضیحی را برمی‌تابد و پاسخگویی متناظر با مفهوم کنترل سخت می‌تواند مرزهای پاسخگویی توضیحی را درنوردد و با دربرداشتن عنصر اجرای پاسخگویی، وارد قلمرو پاسخگویی اصلاحی یا جبرانی شوند که در مورد نظارت صادق نیست. سرانجام، مهمترین کژتابی‌های مفهومی نظارت در انواع نظارت‌های مطرح در نظام حقوقی ایران بررسی می‌گردد.