تأملی در نظریه ی منطقة الفراغ از منظر شهید صدر (ره) و نقدها و نقص های آن

نویسنده : اسماعیلی، محسن ؛ اصغری شورستانی، محمدرضا ؛ رشیدی، رضا ؛

(‎20 صفحه – از 45 تا 64 )

خلاصه ماشینی: “برخی دیگر از فقها این نظریه را از این نظر دارای اشکال می‌دانند که معتقدند در حکومت اسلامی در واقع اساس، ضوابط اسلام و احکام خداوند تبارک و تعالی است که بر پیامبر اکرم(ص) در مسائل گوناگون زندگی و در ابعاد مختلف نازل شده و هیچ‌کس- اگرچه به حد بالایی از آگاهی و فرهنگ و توانایی نیز برسد- نمی‌تواند از سوی خود حکمی را تشریع یا قانونی در برابر قانون خداوند وضع کند. ایشان در ادامه بیان کرده‌اند برای حکم شرعی سه مرحله است: اول: تشریع و آن حق خداوند تبارک و تعالی است، خداوندی که مالک همه‌ی افراد و سرزمین‌ها و آگاه به مصالح و مفاسد و سود و زیان مردم است و در این جهت هیچ‌یک از مخلوقات شریک او نیست؛ دوم: استنباط، استنباط احکام و استخراج آن از منابع صحیح [کتاب، سنت، عقل و اجماع] و صدور فتوا براساس آن، که انجام آن از فقهای عادل ساخته است؛ سوم: برنامه‌ریزی و ترسیم خطوط، در این مرحله بر مبنای فتواهای مستخرجه از سوی فقها برنامه‌های اساسی و خطوط کلی جامعه‌ی اسلامی تنظیم می‌شود (منتظری، 1409ق: 121). اما واقعیت آن است که این نظریه هم در مبانی نظری خود از استحکام لازم برخوردار نیست و هم در عرصه‌ی عمل کارایی لازم را ندارد، چراکه اولا همان‌گونه‌که واجبات و محرمات شریعت لازم‌الاتباع است، سایر احکام مانند مستحبات و مکروهات و حتی مباحات نیز لازم‌الاتباع است و ثانیا اقتضائات حکومت اسلامی تنها در دایره‌ی مباحات بالمعنی الاعم یعنی حوزه‌ی مستحبات و مکروهات و مباحات بالمعنی الاخص نیست، بلکه مشکلات اصلی در ترک موقتی احکام واجب و حرام است که نظریه‌ی منطقة‌الفراغ از حل آنها ناتوان است.”