رویکردی نوین در بررسی قاعده اضطرار با نگاه به موارد رفع تزاحم

نویسنده : حیدری خورمیزی، سیدمحمد ؛

(‎14 صفحه – از 69 تا 82 )

چکیده:
قاعده اضطرار اشاره به حكمي دارد كه در صورت حصول حاجت شديد براي شخص مضطر، حكم به رفع احكام ثابت براي آن فرد مي شود. اما اباحه ناشي از اين رفع حكم از نظر عقل مطلق نبوده، بلكه مقيد به مقدار و زمان است. اين قاعده از قواعد كاربردي و مهم در فقه است كه با وجود طرح آن در قرآن كريم، در منابع معتبر قواعد فقهي به آن كمتر پرداخته شده است. بنابراين، بيان تفصيلي نظريات مطرح در فقه و نقد و بررسي آن ها ، ما را در شناخت بيشتر اين قاعده ياري خواهد كرد. در اين پژوهش، پس از بيان نظريه ها مختلف و تحليل آن ها، نشان داده شده است كه بين مراتب و مصاديق قاعده از نظر مسئوليت شرعي تفاوت وجود دارد، بين عزيمت يا رخصت بودن قاعده در مورد عبادات و معاملات اختلاف وجود داشته و نمي توان در تمام موارد قايل به عزيمت بودن آن شد؛ اما از نظر امتناني بودن، هيچ تفاوتي بين عبادات و معاملات نيست. افزون بر اين، در تزاحم ملاكات قاعده، جنبه حق اللهي و حق الناسي آن نيز متفاوت است.