تحلیل مهمترین براهین ابطال تناسخ از نظر ملاصدرا

نویسنده : اکبری، رضا؛ شمس، حسین؛ ‏

(22 صفحه – از 63 تا 84)

چکیده:

تناسخ،از دیرباز در اندیشة برخی ملل،مثل هندوان و یونانیان و برخی حکمای عهد باستان،مثل فیثاغورث،امپدکلس،افلاطون و سقراط دیده می‌شود.البته،ملاصدرا نسبت اعتقاد به تناسخ را به این دسته از حکمای یونان،نوعی کج‌فهمی در اندیشه‌های آنها،راجع به حیات پس از مرگ می‌داند.بیشتر حکمای اسلامی،اعم از پیروان حکمت مشاء،اشراق و حکمت متعالیه،به مسئلة تناسخ توجه کرده،به نقد و بررسی آن پرداخته و با دلایل متعدد،بطلان آن را بیان نموده‌اند.از میان ایشان،ملاصدرا به طور مفصل این مسئله را از زوایای مختلف بررسی کرده و ضمن تفکیک اقسام تناسخ،براهینی را در ابطال آنها اقامه نموده است.در این نوشتار سعی شده است،دو برهان از مهمترین براهین ملاصدرا،تحلیل و بررسی شود:برهان قوه و فعل بیان می‌کند که پذیرفتن تناسخ به معنای پذیرفتن اتحاد امر بالفعل(یعنی نفس مفارق از ماده)با امر بالقوه(یعنی بدن دوم که آمادة پذیرش نفس است)می‌باشد و بطلان این امر روشن است.این برهان جمیع اقسام تناسخ،اعم از نزولی و صعودی را ابطال می‌کند.اما برهان دوم او،تناسخ را در جهت نزولی باطل می‌کند و بر مبنای حرکت جوهری اقامه شده است.بر اساس این برهان،پذیرفتن تناسخ مستلزم حرکت رجوعی وجود از اشد به انقص است و این نیز محال و ممتنع است.از دیدگاه ملاصدرا،مسائلی همچون معاد جسمانی،مسخ،رجعت با مسئلة تناسخ به معنای مشهور و رایج آن متفاوت بوده و وقوع آنها،نه تنها هیچ‌گونه محذور عقلی ندارد،بلکه حتی برخی آیات قرآن و روایات نیز تحقق آنها را تأیید می‌کند