نخستین تفسیر فقهی و مؤلف آن

نویسنده : ناصحیان، علی اصغر؛

‏(64 صفحه – از 7 تا 70)

چکیده:

از آنجا که تفسیر الخمس مائة آیة من القرآن از مقاتل بن سلیمان متوفای 150 ه .ق. نخستین تفسیر فقهی موجود به شمار می‌رود و به لحاظ قدمت، از اهمیت زیادی برخوردار است؛ از این رو، پس از شناسایی و تهیه نسخه خطی آن از کتابخانه بریتانیا (The British Library) به معرفی آن اقدام کردیم. در این جستار، نخست، «مقاتل بن سلیمان» و سپس «تفسیر فقهی» او معرفی شده است. برای معرفی مقاتل، «فضای سیاسی ـ فرهنگی عصر او»، «شخصیت»، «مذهب»، «استادان»، «شاگردان» و «آثار وی» به طور مستند شناسانده شده و در معرفی این تفسیر «ساختار کلی اثر»، «مبانی استنباط»، «روش تفسیری» و «دیدگاههای علوم قرآنی مؤلف» تبیین گردیده است. در این پژوهش، ضمن تحلیل و بررسی آرای مقاتل در «اسباب النزول»، «نسخ»، «محکم و متشابه»، «وجوه القرآن» و «تقدیم و تأخیر» در برخی موارد، به نقد آنها پرداخته‌ایم. همچنین، میزان تأثیرپذیری مقاتل از پیشینیان و تأثیرگذاری وی بر مفسران بعدی تبیین شده است و در نهایت، ضمن ارزیابی کلی این تفسیر، نکات مثبت و ضعفهای آن را برشمرده‌ایم.