براهین سنتی متکلمان بر وجود خداوند

نویسنده : فخری، ماجد؛ مترجم : حیدری، داود؛

‏(18 صفحه – از 161 تا 178)

خلاصه ماشینی: “(1) حال روشن است به رغم اختلافی که بین این دو جنبه از علم به خداوند توسط عقل، وجود دارد که یکی مستلزم پاداش و جزاست و دیگری نه، همان‌طور که ابن رشد گفته است، هر یک از معتزله و اشاعره، استدلالهای خود را بر برهان‌پذیری وجود خداوند، پی‌ریزی کرده‌اند و آنچه محل اختلاف آنهاست، صرفا لوازم دینی و اخلاقی چنین دانشی می‌باشد. ما در اینجا برای نمونه، از علاقه متکلمان به نظریه حدوث جهان، می‌توانیم پنج استدلال ابن حزم، متکلم بزرگ ظاهری، را که در کتاب الفصل فی الملل و الاهواء و النحل اقامه کرده است، مورد بررسی قرار دهیم، (4) به ویژه آنکه به نظر می‌رسد او، اولین متکلم مسلمانی است که تلاش کرده به صورت جامعی، «ازلی بودن» جهان را رد و حادث بودن آن را اثبات کند. (3) جالب توجه است که عنصر مشترک در این سه استدلال، «اصل تعیین» است که همه متکلمان بدان استناد می‌کنند، اما فقط استدلال اول دربردارنده آغاز داشتن جهان و حدوث آن می‌باشد و در استدلال سوم، دلیل امکان (دلیل الجواز) پایه استدلال را تشکیل می‌دهد و آن طور که ابن رشد در الکشف عن مناهج الادله نقل می‌کند، این استدلال، توسط جوینی (متوفای 1086 م. موجود ضروری و مستقل از سلسله اشیای محسوس را فرض کنیم که از یک سو، مرجح وجود جهان و از سوی دیگر، مرجح چگونگی وجود خاص آن است و این در حقیقت، وجه تمایزی است که بین مفاهیم اصلی آن دو نوع استدلال وجود دارد؛ زیرا دلیل حدوث، آن‌گونه که دانستیم، مستلزم آن است که قبل از وجود جهان، وجود و عدم آن به نحو تساوی ممکن باشد و بدون آنکه توضیحی از نحوه وجود خاص این جهان، آن‌طور که در دلیل امکان ذکر می‌شود، ارائه شود.”