معنی شناسی تفسیر و تأویل

نویسنده : ناصحیان، علی اصغر؛

‏(25 صفحه – از 41 تا 65)

چکیده:

آرای عالمان در معنای «تفسیر» و «تأویل»، مختلف است؛ پیشینیان، آن دو را مترادف شمرده‌اند و برخی تفسیر را اعم از تأویل و بسیاری، آن دو را متباین می‌دانند. برای دریافت صحیح معنای این دو واژه باید بدانیم که مورد کاربرد «تفسیر» و «تأویل» در قرآن، حدیث و کلام عالمان، متفاوت است. وجوه معنایی «تأویل» در قرآن عبارت است از: 1. بیان مراد آیات متشابه؛ 2. مصداق و تحقق خارجی مفاهیم آیات؛ 3. توجیه عمل شبهه‌انگیز؛ 4. تعبیر خواب؛ 5 . عاقبت و سرانجام. وجوه معنایی «تأویل» در احادیث نیز به قرار زیر است: 1. بیان مراد ظاهرعبارات قرآنی؛ 2. مصداق و تحقق خارجی مفاهیم آیات؛ 3. معانی بطون آیات قرآن. واژه تفسیر در قرآن به معنای کشف و بیان و در احادیث، به معانی ذیل است: 1. تبیین معانی آیات (اعم از ظاهر و باطن)؛ 2. بیان تفصیلی مجملات قرآن؛ 3. تبیین و توجیه متشابهات قرآن؛ 4. تبیین معانی ظاهر آیات. مقصود از تأویل متشابه، بیان مراد آن است. دیدگاه علامه طباطبایی رحمه‌الله در معنای تأویل، با ظاهر آیات و احادیث، سازگار نیست.