نگرشی جدید به مبانی مسئولیت مدنی در حقوق ایران و فقه امامیه

نویسنده : سعادت مصطفوی، سیدمصطفی؛ پایکاری، محمدجواد؛

‏(25 صفحه – از 161 تا 185)

چکیده:

ﻣﺒﻨﺎی ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﻣﺪﻧﯽ ﻫﻤﻮاره از ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﺑﺤﺚ ﺑﺮاﻧﮕﯿﺰ در ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﻣﺪﻧﯽ ﺑﻮده اﺳﺖ. رﯾﺸﻪ ﺑﺮﺧﯽ از اﯾﻦ ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻏﺮﺑﯽ و رﯾﺸﻪ ﺑﺮﺧﯽ دﯾﮕﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ. ﻣﺒﻨﺎی «ﺧﻄﺮ» و «ﺗﻘﺼﯿﺮ» ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از ﻏﺮب و ﻣﺒﻨﺎی «ﻧﻔﯽ ﺿﺮر» ﯾﺎ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﺗﯽ ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ اﻧﺘﺴﺎب ﻋﺮﻓﯽ ﺿﺮر ﺑﻪ ﺷﺨﺺ از ﻣﺒﺎﻧﯽ اﺳﻼﻣﯽ ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻨﺒﺎط اﺳﺖ. ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﻣﻮﺿﻮﻋﻪ ﺟﻤﻬﻮری اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان در ﺳﯿﺮ ﺗﻄﻮر ﺧﻮد، ﺣﺴﺐ ﻣﻮرد ﯾﮑﯽ از اﯾﻦ ﻣﺒﺎﻧﯽ را ﺑﺮای ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﻣﺪﻧﯽ ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺳﺮدرﮔﻤﯽ ﺣﻘﻮﻗﺪاﻧﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ. ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﻧﺠﺎم ﺷﺪه در ﺣﻘﻮق اﯾﺮان، ﻣﯽ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﺑﻪ رﻏﻢ ﻏﻨﺎی ﻓﻘﻬﯽ در زﻣﯿﻨﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﻣﺪﻧﯽ، ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﻣﻮﺟﻮد در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ در ﺣﻘﻮق اﯾﺮان ﺑﺴﯿﺎر ﭘﺮاﮐﻨﺪه اﺳﺖ. ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﯽ ﺑﺎ درﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﻮازﯾﻦ ﻓﻘﻬﯽ و ﺑﺎ ذﮐﺮ ﭼﻨﺪ ﻣﺎده ﺑﻪ ﺻﻮرت ﮐﻠﯽ، اﺻﻮل ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﻣﺪﻧﯽ را ﺑﯿﺎن ﮐﺮده اﺳﺖ و ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﻣﺪﻧﯽ ﺑﺮاﺳﺎس ﻧﻈﺮﯾﻪ ﺗﻘﺼﯿﺮ ﺗﻨﻈﯿﻢ ﺷﺪه و ﺑﺎ ﺳﺎﯾﺮ ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﻧﺪارد. ﺑﻪ ﺻﻮرت ﮐﻠﯽ ﻣﯽ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ، ﺟﺪای از ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﻣﺪﻧﯽ، ﺳﺎﯾﺮ ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﻣﻮﺿﻮﻋﻪ دارای روﯾﻪ ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ ﻫﻢ و ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از ﻓﻘﻪ ﻏﻨﯽ اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ و ﻣﺒﻨﺎی اﺗﻼف و ﺗﺴﺒﯿﺐ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ¬ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﻣﺒﻨﺎی ﺟﺎﻣﻊ و ﮐﺎﻣﻞ اراﺋﻪ ﮔﺮدد ﮐﻪ ﻓﻘﻪ اﻣﺎﻣﯿﻪ ﻧﯿﺰ ﻣﻮﯾﺪ آن اﺳﺖ. در اﯾﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﯿﻮه ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ای اﻧﺠﺎم ﺷﺪه اﺳﺖ، ﻣﺒﺎﻧﯽ راﯾﺞ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﻣﺪﻧﯽ از زاوﯾﻪ ای دﯾﮕﺮ ﻧﻘﺪ و ﺑﺮرﺳﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ.