حکم اکراه منجر به فوت اکراه شونده در حقوق ایران

نویسنده: کلانتری، کیومرث؛ هادی زاده، رضا؛

آموزه های حقوق کیفری بهار و تابستان 1395

چکیده:

به رغم اختصاص ماده 379 قانون مجازات اسلامي به اكراه به رفتارِ موجب جنايت بر اكراه شونده، حكم بسياري از حالات كه اكراه كننده با تاثير بر اكراه شونده موجب قتل او مي شود، همچنان مبهم است. با اين حال مي توان گفت حالتي كه فرد با اكراه ديگري، خودكشي وي را درخواست مي كند، با توجه به وسيله اكراه، گاهي موجب انتساب نتيجه (قتل) به اكراه كننده خواهد بود و گاه نيز بابت قتل مسئوليتي نداشته و فقط به مجازات تعزيري محكوم مي گردد. بر همين اساس، اكراه به رفتارِ موجب جنايت (در نوشتار حاضر قتل اكراه شونده) در همه موارد، مشمول ماده 379 ق.م.ا. نمي شود. به عبارت ديگر، با حصول برخي شرايط، قتل رخ داده به مجني عليه منتسب نمي باشد و ضماني متوجه تهديدكننده نيست كه براي نمونه مي توان به حالتي اشاره كرد كه تهديدشونده با آگاهي و توجه و يقين به كشنده بودن رفتار، مرتكب آن مي شود و شدت خطر نيز به حدي نيست كه خودكشي متناسب و نتيجه حاصله يعني قتل تهديدشونده به اكراه كننده منتسب گردد. نوشتار حاضر با توجه به ابهامات قانوني و اختلاف نظر فقها مي كوشد حكم صور گوناگوني را كه اكراه موجب قتل اكراه شونده مي شود، تبيين نمايد. به همين منظور، با توجه به موضوع درخواست اكراه كننده، در دو گفتار با عناوين «اكراه به خودكشي» و «اكراه به رفتار موجب قتل اكراه شونده» موضع نظام حقوقي ايران نقد و بررسي مي شود.

خلاصه ماشینی:

“قانون مجازات اسلامی مصوب ١٣٩٢، حکم اکراه بر جنایت را مفـصل تـر از قـانون سابق بیان نموده است ؛ مثلا مادٔە ٣٧٩ دربارٔە اکراه بر رفتار موجب جنایت بر اکراه شونده می گوید: هر گاه کسی دیگری را به رفتاری اکراه کند که موجب جنایت بر اکراه شونده گردد، جنایت عمدی است و اکراه کننده قصاص می شود، مگر اکراه کننده قصد جنایت بـر او را نداشته وآگاهی و توجه به اینکه این اکراه نوعا موجب جنایت بر او می شود نیـز نداشته باشد که در این صورت ، جنایت شبه عمدی است و اکراه کننـده بـه پرداخـت دیه محکوم می شود. پرسش دیگر آنکه آیا نوعا کشنده بودن رفتار برای انتساب جنایت به اکراه کننـده یـا عمدی بودن آن شرط است ؟ عبارت «آگاهی و توجه به اینکه ایـن اکـراه نوعـا موجـب جنایت بر او می شود نیز نداشته باشد» در مادٔە فوق ممکن است این تصور را ایجاد کند که قانونگذار بین ارتکاب فعلی که به طور نادر کشنده اسـت بـا اکـراه بـر آن ، تفـاوت گذاشته است و در اکراه بر رفتاری که غالبا کشنده نیست قتل را غیر قابـل انتـساب بـه اکراه کننده دانسته یا اینکه آن را عمدی نمی داند . در واقع ، همان گونه که ارتکاب رفتار غیر کشنده مانع استناد جنایت به مباشـر و عمد بودن آن در صورت داشتن قصد جنایت نیست ، اینکه فردی بـا اکـراه مجنـی علیـه سبب حدوث نتیجه شده است نیز لزوما مانع استناد جنایت و عمـد بـودن آن نـسبت بـه مسبب نخواهد بود؛ برای مثال اگر فرد به پریدن از مکانی که غالبـا صـدمۀ شـدید نظیـر شکستن پا به دنبال دارد اکراه شود، هرچند رفتار نوعا کشنده نیست ، در صـورت وقـوع قتل ، جنایت به او مستند است و در صورت داشـتن قـصد قتـل ، محکـوم نکـردن او بـه قصاص فاقد توجیـه اسـت .”