بررسی تطبیقی مبانی مسئولیت مبتنی بر تقصیر و بدون تقصیر در حقوق مسئولیت مدنی ایران و انگلستان

نویسنده: خادم رضوی، قاسم؛ نوعی، الیاس؛

آموزه های حقوقی گواه پاییز و زمستان 1394

چکیده:

تقصیر به معنای تجاوز و تعدی از رفتار و عملکرد انسانی معقول و متعارف است. تقصیر نقش قابل توجهی در حقوق مسئولیت مدنی ایفا می کند؛ به نحوی که قواعد عمومی مسئولیت مدنی، بسته به اینکه بر مبنای تقصیر یا بدون توجه به آن وضع شده باشند، در یکی از دو دسته مسئولیت مبتنی بر تقصیر و مسئولیت بدون تقصیر می گنجند. مسئولیت مبتنی بر تقصیر در حقوق ایران و انگلستان به عنوان اصل پذیرفته شده است. البته این اصل، در حقوق انگلستان بر خلاف حقوق ایران، در قالب یک قاعده کلی نیامده و از بررسی موردی خطاهای مدنی مختلف قابل استخراج است. مسئولیت بدون تقصیر نیز در حقوق دو کشور به صورت استثنایی بر اصل مسئولیت مبتنی بر تقصیر مطرح شده است. در پایان می توان گفت علی رغم اینکه حقوق دو کشور، ریشه در دو نظام حقوقی مختلف یعنی کامن لا و سیویل لا دارد، شباهت قواعد کلی مسئولیت مدنی آنها کم نیست و تنها در نحوه ی استخراج اصل مسئولیت مبتنی بر تقصیر و استثنای مسئولیت بدون تقصیر، تفاوت هایی مشاهده می شود.خلاصه ماشینی:

53 نتیجه در پایان این نتیجه حاصل می شود که علی رغم تفاوت هایی که در نظام حقوقی کامن لا و سیویل لا و به تبع آن در حقوق انگلستان و ایران وجود دارد، شباهت های آنان در قواعد کلی مسئولیت مدنی اندک نیست و همان طور که مشاهده شد در حقوق هر دو کشور، مسئولیت مبتنی بر تقصیر به عنوان اصل پذیرفته شده و مسئولیت بدون تقصیر به صورت استثنایی و موردی مورد توجه قرار گرفته است. این در حالیست که در حقوق ایران مسئولیت مبتنی بر تقصیر در قالب یک حکم کلی و عمومی تحت عنوان تسبیب و ماده 1 قانون مسئولیت مدنی مطرح شده است و در مقابل، اتلاف و قوانین خاص مربوطه نیز از وجود مسئولیت بدون تقصیر حکایت دارد. مثلا در مسئولیت بدون تقصیر(Strict Liability) وجود تقصیر ضرورت ندارد و در مواردی که ارتکاب یک عمل یا خطای مدنی صرفنظر از ورود خسارت، حق اقامه دعوا ایجاد می کند (Torts actionable per se) نیز ورود یا عدم ورود خسارت اهمیت ندارد. در کشوری مثل برزیل نیز در گذشته مسئولیت بدون تقصیر دارای محدویت هایی بود اما به نظر می رسد پس از وضع قانون مدنی برزیل (ماده 927)، توسعه ی این نوع مسئولیت مورد حمایت دادگاه ها قرار گرفته است(Eugênio Battesini, Comparative Tort law and Economics: Strict Liability in Brazilian Legal Practice, p.