چالش عدالت و کارایی در گفتمان مدیریت گرایی کیفری با تأکید بر حقوق ایران

نویسنده: قاسمی کهریزسنگی، راضیه؛ فرجیها، محمد؛

آموزه های حقوق کیفری بهار و تابستان 1394

چکیده:

نظام‌های عدالت کیفری، ساختارهای سازمانی پیچیده با اهداف و کاربردهایی چندگانه‌اند که در دهه‌های اخیر با چالش‌هایی عمیق روبه‌رو شده‌اند. این چالش‌ها از یک‌سو نتیجۀ ناکارایی، هزینه‌های هنگفت و اطالۀ دادرسی است و از سوی دیگر، به بحران «مشروعیت» و بی‌اعتمادی مردم به نهادهای عدالت کیفری بازمی‌گردد. مدیریت‌گرایی سازوکاری است مدرن برای پاسخ به مشکلات حوزۀ خدمات عمومی که با بهره‌گیری از شیوه‌های بخش خصوصی، بر آموزه‌های مشتری‌مداری، ارزیابی و مدیریت عملکرد، تدوین استانداردهای شفاف عملکرد و… تأکید دارد و در تصمیم‌گیری و سیاست‌گذاری عدالت کیفری اصلاحاتی قابل توجه و بنیادین را بنا نهاده است. لکن تعمق در پیامدها و جلوه‌های مدیریت‌گرایی، حاکی از چالش‌های نظری و عملی توجه‌برانگیزی در عرصۀ مداخلات کیفری است. یکی از این چالش‌ها چالش عدالت کیفری و کارایی است. هدف از این مقاله ترسیم ابعاد نظری و عملی چالش مذکور در نظام‌های قضایی است که با تکیه بر روش تحلیل اسناد و قوانین موجود بدان می‌پردازد. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که تأکید بر افزایش خروجی‌ها، مختومه‌محوری و آمارگرایی که بارزترین نمادهای کارایی‌اند، هرچند در ظاهر منجر به افزایش تعداد پرونده‌های بسته شده است، افزایش دقت و کیفیت در رسیدگی‌های قضایی را به دست نداده است.

خلاصه ماشینی:

“جدول 1: مقوله‌های ناظر بر کنترل و حذف عوامل اطالۀ دادرسی در نظام عدالت کیفری ایران اسناد راهبردی قوانین بخش‌نامه‌ها و دستورالعمل‌ها ( منطقی ساختن زمان تحقیق، دادرسی و اجرا، ارتقای کیفیت تحقیق و دادرسی ( سرعت، دقت، صحت در رسیدگی ( بهبود اثربخشی و کارایی ( ارتقای کیفی ساختار قوانین ( سازوکارهای غربال پرونده‌های کیفری (بایگانی پرونده و تعلیق تعقیب، ترک تعقیب) ( ارجاع دعاوی به نهادهای شبه قضایی ( تحقیقات و رسیدگی کیفری با رعایت سرعت و در کمترین زمان ممکن ( تعیین بازۀ زمانی برای صدور رأی و انشای آن ( تخلف بودن عدم تعیین تکلیف پرونده در مدت زمان معین ( ارجاع پرونده‌ها به نهادهای شبه قضایی ( پیشگیری از جرم به منظور کاهش پرونده‌های کیفری ( اهتمام در کاهش پرونده‌های موجود ( ساماندهی واحد ابلاغ و اجرای احکام کیفری ( توسل به راهکارهای کاهش ورودی‌های شعب کیفری ( کاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات و استقرار نظام مدیریت پروندۀ قضایی ( تأکید بر بهره‌وری قضایی شعب کیفری پس از استخراج جلوه‌ها و نمادهای مرتبط با افزایش کارایی (در معنای افزایش خروجی‌ها) پاسخ به پرسش‌هایی در خصوص اثربخشی این سیاست‌ها ضروری است.”