مصداق شناسی «اهل بیت» در قرآن و سنت

نویسنده: کیخا، محمد رضا؛

الهیات و حقوق اسلامی (دانشگاه سیستان و بلوچستان) پاییز و زمستان 1384

چکیده:

از انجا که در قرآن کریم و روایات پیامبر اسلام(ص)،«اهل بیت»زیاد به کار رفته و برای‌ آنها فضایل فراوانی بیان شده است و از مسلمانان خواسته شده است که به آنها تمسک کنند،این سؤال‌ مطرح می‌شود که مصداق حقیقی و موردنظر از واژه‌ی«اهل بیت»در قرآن و سنت چه کسانی هستند؟ در واقع یک مسلمان با درک درست و صحیح این واژه،می‌تواند با پیروی کردن از آنها سعادت خود را تضمین نماید و راه انحراف را بر خود ببندد. در مورد این مسأله هفت نظریه وجود دارد،که از آن میان دو نظریه طرفداران بیشتری را به خود اختصاص داده است،نظریه‌ی اول این که«اهل بیت»شامل آل کساء به همراه همسران پیامبر(ص)می‌باشد.نظریه دیگر می‌گوید:«اهل بیت»در معنای حقیقی متشرعه خود فقط آل کساء را در بر می‌گیرد. در این مقاله پس از نقد و بررسی نظریات مختلف،نظریه‌ی هفتم،یعنی نظریه‌ی که می‌گوید، مراد از«اهل بیت»فقط آل کساء است به استناد ادله روایی و عقلی و منطقی،مورد پذیرش قرار گرفته‌ است.خلاصه ماشینی:

“دقت بفرمایید: الف: و قرن فی بیوتکن و لا تبرجن تبرج الجاهلیۀ الاولی و اقمن الصلاۀ و آتین الزکاۀ و الطعن الله و رسوله (احزاب33/) ب: انما یرید الله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت و یطهرکم تطهیرا (همان) حال اگر قسمت(ب)برداشته شود و قسمت(الف)را به قسمت(ج)ضمیمه کنیم می‌بینیم که آیه تامه است و هیچ‌گونه خللی در معنا و نظم آن بوجود نمی‌آید،این خود دلیل دیگری بر مستقل بودن آیه تطهیر می‌باشد(تفسیر المیزان،ج 16،ص 487،مفاهیم القرآن ج 5،ص 407) نقد نظریه پنجم:نظریه‌ی پنجم می‌گفت که مراد از«اهل البیت»خویشاوندان پیامبر اسلام (صل الٰله علیه و آله)که صدقه برای آنها حرام است می‌باشد،مانند:آل علی(علیه السلام)،آل عقیل،آل جعفر و آل عباس. »(تفسیر طبری،ج 9،ص 21738/12-مشکل الآثار/طحاوی:ج 1، ص 332،دار الصادر،بیروت-مستدرک الحاکم:ج 4708/159/3-السنن الکبری/بیهقی:5:122-8439/123 ،دار المعرفه-درالمنثور/سیوطی ج 33/5،بیروت-تفسیر ابن کثیر ج 9،ص 414) 2)طبری روایت کرده است از ابی سعید خدری که گفته:رسول خدا(صل الله علیه و آله) فرمود:نزلت هذه الآیه فی خمسۀ:فی و فی علی(رضی الله عنه)و حسن(رضی الله عنه)و حسین(رضی الله عنه)و فاطمه(رضی الله عنها) «انما یرید الله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت یطهر کم تطهیرا». سخن پایانی با توجه به روایاتی که شأن نزول آیه‌ی تطهیر را بیان می‌کرد و روایاتی که از پیامبر گرامی اسلام‍(صل الله علیه و آله)و حتی سخنان علما و بزرگان در بیان مصادیق«اهل البیت» آمده است به این نتیجه می‌رسیم که واژه«اهل البیت»در لغت و عرف یک معنای عامی دارد و شامل همسر و فرزندان و منتسبان به مرد می‌باشد اما با توجه به وجود روایات فراوان در بیان مصادیق«اهل البیت»که در کتب شیعه و اهل سنت آمده‌اند،وضع جدید به خود گرفته و هنگامی که بدون بیان مصادیق صرفا واژه«اهل البیت»به کار برود آنچه متبادر به ذهن ما می گردد خمسه‌ی طیبه(علیهم السلام)می‌باشد.”