قرار دادن قرآن به عنوان مهر در فقه اسلامی

نویسنده: عادل ضیائی، محمد؛

الهیات و حقوق اسلامی (دانشگاه سیستان و بلوچستان) پاییز و زمستان 1384

چکیده:

قید شود از نظر شافعیه،گروهی از حنابله و برخی دیگر از فقیهان،مهر المثل واجب میگردد اما از دیدگاه‌ جمهوری یک جلد قرآن متوسط القیم‌ة یا رایج‌ترین قرآن موجود به زوجه تعلق میگیرد. به نظر میرسد با توجه به آنکه جعل قرآن به عنوان مهر میتواند زمینه‌ساز کدورت و تخاصم شود و به دلیل تفاوت دیدگاه‌های فقهی و حقوقی راجع‌به صحت و آثار مترتب بر آن،موجبات بروز مشکلات‌ عملی را پدید آورد بهتر آن است که یا از قرار دادن قرآن به عنوان مهر در تمامی صورتها پرهیز شود و یا با تعیین،توصیف و یا ذکر معادل مالی آن در هنگام عقد،از بروز مشکلات مذکور جلوگیری کرد.قید یک جلد کلام الله مجید به عنوان کل یا قسمتی از مهر در سند ازدواج،رواج زیادی در جامعه‌ یافته است.مالیت مهر و مجهول نبودن آن در فقه اسلامی و قانون مدنی ایران از شروط صحت مهر تلقی‌ شده اما چون مالیت قرآن و معلوم بودن آن به دلیل عدم تعیین نوع و وصف آن و تنوع قرآن‌های موجود محل ترید است بررسی فقهی و حقوقی مسأله ضروری مینماید. در عقد نکاح اگر ارزش معنوی قرآن مدنظر باشد به دلیل مال نبودن و غیر قابل تقویم بودن قرآن، شرط مالیت رعایت نشده و بسته به نیت عاقدان باید به تفویض مهر و یا فساد مهر مسمی قایل شد.اما اگر جنبه مالی قرآن منظور باشد چون نوع آن با توصیف یا مشاهده مشخص نشده باید به تفصیل زیر قایل بود: اگر قرآن جزئی از مهر و قسمت معلوم مهر مسمی به گونه‌ای باشد که منجر به جهالت یسیر نسبت به‌ کل مهر شود بنا به اعتقاد شافعیه و گروهی از حنابله،مهر مسمی فاسد و مهر المثل پرداخت میشود.از نظر سایر فقیهان،به همراه جزء معلوم مهر،یک جلد قرآن متوسط القیمهء به زوجه داده خواهد شد.در حالتی که نسبت به کل مهر مسمی جهالت فاحش وجود دارد.بالاتفاق،حق زوجه مهر المثل است بدون‌ آنکه جزء معلوم مهر-بنا به قول راجح-از زمره مهر المثل به حساب آید و اگر قرآن به عنوان کل مهرخلاصه ماشینی:

“در چنین حالتی با توجه به آن‌که در جامعه قرآن‌های زیادی وجود دارد که از نظر ارزش مالی و در دادوستدها تفاوت زیادی با یکدیگر دارند و در ما نحن فیه هم،نوع،صفات و قیمت قرآن قرار داده شده به عنوان مهر معین نشده است و زمینه بروز اختلاف وجود دارد،حکم تسمیه مهر چه خواهد بود؟پاسخ به این سؤال مستلزم بررسی شرطی دیگر از شروط صحت مهر است. اکنون این سؤال مطرح است که در صورت صحت نکاح و مجهول بودن مهر،وضیعت مهر چگونه خواهد بود؟قبلا گفته شد که از نظر شافعیه و گروهی از حنابله جهالت حتی اگر یسیر نیز باشد موجب فساد مهر میشود طبیعی است در چنین حالتی اگر مقاربتی صورت گیرد مهر المثل بر عهده زوج برای زوجه ثابت میشود. در این حالت اگر ارزش وجه یا مال مقرر،بسیار زیاد باشد در آن صورت جهالت بسیار یسیر بوده و قابل اغماض است و از نگاه هم‌ۀ مذاهب-حتی شافعیه- مهر،صحیح است و جزء معلوم مهر به علاوۀ یک جلد قرآن متوسط القیم‌ة یا یک جلد قرآن که بیش از سایر انواع قرآن‌ها در بازار رواج دارد-با توجه به اختلاف نظری که در این زمینه وجود دارد-حق زوجه خواهد بود. با وجودی که در کتب فقهی اهل سنت تصریحی بر حکم مهر در صورت ضم مجهول به معلوم یافت نمیشود اقتضای عموم و اطلاق عبارات آنان،جهالت کل مهر مسمی و رجوع به مهر المثل به‌طور کلی است بنابراین اگر مهر زنی یک جلد قرآن و مقداری از مال قرار داده شود به نحوی که مستلزم جهالت فاحش نسبت به کل مهر شود به زوجه مهر المثل تعلق خواهد گرفت.”