نامبری کتاب در نهج البلاغه: انگیزه ها و گستره کاربری

نویسنده: تقویان، عباس؛

الهیات و حقوق اسلامی (دانشگاه سیستان و بلوچستان) پاییز و زمستان 1384

چکیده:

بازخوانی آن دسته از نصوص و قطعات نهج البلاغه که سید رضی برخلاف روال و روش خود در حذف مصادر و اسانید،به اجمال و در نهایت اختصار اشارتی به سند یا مصدر آنها دارد، می‌تواند در کشف نگاه و رویکرد ویژهء او نسبت به اسناد و مصادر پیش از خود بسیار مؤثر باشد. این نصوص،بسیار اندک و روش نقل آنها در قیاس با دیگر بخشهای نهج البلاغه متفاوت است.به‌ این معنی که در این موارد سید رضی صرفا به متن اکتفا نکرده و به نوعی،مصدر و منبع متن را اعم از کتاب یا راوی معرفی کرده است.اما آیا می‌توان این مقدار تفاوت را خروج از روش‌ معهود و در نتیجه القاکننده تفاوت معنی‌داری در شیوه نقل کلمات امیر المومنین(ع)به حساب‌ آورد یا نه؟سوالی است که باید بررسی تک تک موارد به آن پاسخ داد.خلاصه ماشینی:

“گستره کاربری کتابهایی که سید رضی صریحا از آنها نام می‌برد و قطعا مورد استفاده ایشان در جمع نهج البلاغه بوده و چقدر است و چه مقدار از نهج البلاغه را می‌توان با استناد به این کتابها بازسازی نمود؟ یادکردهای سید رضی از اسناد: سید رضی در 17 مورد،یادکردی از مصدر یا طریق نقل خود دارد که به جهت اهمیت و امکان بررسی و اظهار نظر روشن،نصوص را عینا ذکر و نتیجه‌گیری می‌کنیم: نص اول:خطبه 32 این خطبه با”ایها الناس انا قد اصبحنا فی دهر عنود”آغاز و با جمله”فانها قد رفضت من کان اشغف بها منکم”تمام می‌گوید: سید رضی پس از نقل این خطبه می‌گوید: اقول و هذه الخطبه ربما نسبها من لا علم له الی معاویه و هی من کلام امیر المومنین علیه السلام الذی لا یشک فیه و این الذهب من الرغام و این العذاب من الزجاج!و قد دل علی ذلک الدلیل الخریت و نقده الناقد البصیر عمر و بن بحر الجاحظ فانه ذکر هذه الخطبه فی کتاب”البیان و التبیین”و ذکر من نسبها الی معاویه ثم تکلم من بعدها بکلام فی معناها جملته انه قال:و هذا الکلام بکلام علی علیه السلام اشبه و بمذهبه فی تصنیف الناس و فی الاخبارعما هم علیه من القهر والاذلال و من التقیه و الخوف الیق. در این متن ابن ابی لیلی که شنونده مستقیم کلام حضرت بوده نقش کلیدی دارد و لذا سید رضی به تبع یادکرد از او نامی از تاریخ طبری که از بن ابی لیلی روایت کرده نیز به میان می‌آورد نص چهاردهم:حکمت 375 سید رضی این حکمت را به صورت یک روایت مرسل از ابو جحیفه نقل می‌کند: “و عن ابی جحیفه قال سمعت امیر المومنین(ع)یقول”تا آخر روایت.”