تطبیق آرا و نظریات صدرالمتألهین و قاضی سعید قمی در عینیت و غیریت صفات
نویسنده: نصیری، علی اکبر؛
الهیات و حقوق اسلامی (دانشگاه سیستان و بلوچستان) بهار و تابستان 1385
چکیده:
عینیت ذات و صفات الهی یکی از مهم‌ترین آموزه‌های متکلمان و فیلسوفان شیعی است.ارتباط این مسأله با موضوعات متعددی مانند:کیفیت اتصاف حق به کمالات ذات،قاعدهء بسیط الحقیقه و اثبات کمالات ذات،عینیت اسم و مسمی،اتحاد فصل و قبول و انکار لوازم ذات،اهمیت این نظریه را بیشتر جلوه‌گر می‌سازد.در این میان صدر المتألهین شیرازی از طلایه‌داران دفاع از نظریه عینیت ذات و صفات و قاضی سعید قمی از منکران آن به شمار می‌روند.تطبیق این دو نظریه می‌تواند راهگشای معضلات این بحث مهم باشد.گرچه حکم نمودن به این که قول فصل در این موضوع چیست،بسیار سخت است ولی این مبحث،نقاط قوت و ضعف این دو نظریه را مشخص می‌سازد.خلاصه ماشینی:
“1 (صدر المتألهین،1410:125/6) از نکاتی که ایشان در اینجا تأکید دارند،بحث اصالت وجود و تشکیک آن و دوری گزیدن از حمل ماهوی صفات بر ذات است،چون این اعتقاد ما را به تکثر و ترکیب ذات خواهد کشاند و مجبوریم برای فرار از تکثر و ترکب به دامان ترادف پناه ببریم،که در جای خود بطلان آن روشن شده است. دلیل دوم:این دلیل را صدر المتألهین دربارۀ عدم زیادت وجود بر ذات مطرح کرده که می‌شود،در منع زیادت دیگر صفات بر ذات نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد و می‌گوید:«اگر وجود حق زاید بر ذات باشد،تقدم شئ بر خود،پیش می‌آید و بطلان آن ضروری است. (صدر المتألهین،1410:307/2-306) وجود حقیقت واحد عینی است و مجرد مفهوم ذهنی و معقول ثانوی نیست و اختلاف بین افراد و مراتب آن به تمام ذات و حقیقت،یا به فعل و عرض نیست بلکه اختلاف آن به تقدم و تأخر و کمال و نقص و شدت و ضعف است و صفات کمالی آن از علم و قدرت و اراده عین ذات اویند. دلایل منکران و پاسخ به آن صدر المتألهین پس از نقل فخر رازی دربارۀ عقل و معقول و اتحاد آنها،گوید: «با توضیح و تأکیدی که در مسألۀ وحدت عاقل و معقول،در ذات مجردی که ذات خویش را تعقل می‌کند،دادیم،شک‌کننده در این امر باید اذعان کند که شئ اگر خود را تعقل نمود، شکی نیست که ذات موصوف به عاقل عینا همان ذات موصوف به معقول است. قاضی سعید می‌گوید:«اگر وصفی مستلزم اختلاف باشد،جهات و حیثیات مختلف در ذات به وجود خواهد آمد و اگر به اتحاد منجر شود،اتحاد،مستلزم ترکیب و دوگانگی است» دلیل ششم:این دلیل مبتنی بر عارض پنداشتن صفت است.”
آخرین دیدگاه‌ها