درآمدی بر مفهوم، مبانی و انواع حقوق شهروندی در اسلام

نویسنده: عباسی، فرهاد؛

اندیشمندان حقوق پاییز 1392 

چکیده:

خداوند انسان را موجودی اجتماعی آفرید و رشد و تکامل و سعادت وی را در گرو تعامل با همنوعانش قرار داد . حقوق شهروندی از طبیعی ترین حقوق انسان می باشد که خدای متعال آن را همزاد با او آفریده است . از آن جایی که اسلام کامل ترین دین الهی است ؛ به تمامی نیازهای مادی و معنوی بشر توجه کرده و برای همه ی آنها برنامه و حقوقی را معین نموده است . در اسلام، هم در ارتباط با خداوند و انسان و هم برای افراد جامعه حقوق متقابل معین شده است. حقوق شهروندی، حقوق سیاسی و اجتماعی از قبیل حق حیات، حق کرامت، حق برابری، حق امنیت، حق آزادی و حقوق اقلیت های دینی می باشد. در این مقاله ضمن ارائه ی تعریف و مصادیق حقوق شهروندی سعی شده است که دیدگاه های اسلام درباره حقوق و آزادی های شهروندی و مبانی و اهمیت حقوق شهروندی بیان شود.خلاصه ماشینی:

“وقتی پیامبر (ص ) در برابر جنازة یک یهودی از جا بلند می شود و با یهودیان و مسیحیان متحد می گردد، و با قبول پیوستن آنها به جامعه اسلامی ، اساس وحدت ملی را پایه گذاری می کند، و زنده به گورکردن دختران را به عنوان یکی از زشت ترین صورت های تحقیر بشر مورد تقبیح قرار می دهد و یاران خود را به آزادگی و اظهارنظر حتـی در برابـر نقطـه نظـرات خـود تشویق می کند و نشستن ساده و بدون نشانه در حلقة یارانش را بر تکیة بر مقام و اریکة قدرت ترجیح می دهد، تصویری از تعالی حقوق شهروندی را در تاریخ و سراسر عـصر خود ترسیم می کند. شهید مرتضی مطهری در این رابطه چنـین تحلیل دارد: از نظر فلسفة اجتماعی اسلامی ، نـه تنهـا نتیجـة اعتقـاد بـه خـدا، پـذیرش حکومت مطلقة افراد نیست و حاکم در مقابل مردم مـسئولیت دارد، بلکـه از نظـر ایـن فلسفه ، تنها اعتقاد به خداست که حاکم را در مقابل اجتماع ، مسئول می سازد و افـراد را ذی حق می کند و استیفای حقوق را یک وظیفة لازم شرعی معرفی مـی کنـد (مطهـری ، ١٣٧٤، ج١،ص ٥٥٤). نـوع نگـاه بـه مسئله خلافت انسان با تأکید بر جانشینی پیامبران و اوصیا و ولایت فقیه ، ما را بـه ایـن سو هـدایت مـی نمایـد کـه نگـاه بـه انـسان و متعلقـات او، از جملـه آزادی و حقـوق شهروندی ، باید مومنانه باشد و این نوع نگاه ، یکی از مهم ترین عناصر تفکری است کـه بنیاد ارزشی و مبانی مذهبی آموزه های اسلامی – شیعی را سامان می دهد. در اسلام ، از آنجا که انسان ها از بعد انسانیت برابر هستند و از حیـث انـسان بودن هیچ کس بر دیگری برتری ندارد، اصالتا آزاد می باشند و این برابری ذاتی یکـی از اصول توجیه حقوق و آزادی های شهروندی است .”